Kaum
Kadazandusun.
Kaum Kadazan-Dusun merupakan nama
kaum bumiputera asli
yang terbesar di Sabah.
Kaum ini juga dikenali sebagai "Momogun" atau "Mamasok"
yang masing-masingnya bermaksud "orang asal" Kaum etnik Kadazan-Dusun
ini menggunakan pelbagai bahasa dan dialek dengan pelbagai kebudayaan dan adat
resam tradisional. Terdapat 27 suku kaum di dalamnya. Antaranya ialah Dusun Liwan, Dusun Tindal, Dusun Pahu, Dusun Lotud, Bagahak, Dusun Labuk, Dusun Kimaragang, Tagahas, Tangara, Dusun, Rungus,Orang Sungai, Kuijau, Tambanuo,
dan sebagainya.
Pada mulanya Tun Fuad Stephens,
Huguan Siou (Pemimpin Agung) pertama Kadazan[2], mencadangkan istilah
Kadazan digunakan bagi menyatukan 14 suku kaum yang berkongsi kumpulan bahasa
bagi memberikan mereka suara yang lebih besar. Ini dipersetujui oleh ramai,
tetapi sesetengah orang Dusun mahukan atonomi lebih besar, dengan itu istilah
Kadazan-Dusun dipilih sebagai tolak-ansur.
Kumpulan etnik yang terbesar adalah suku kaum Dusun
yang merupakan satu pertiga dari penduduk Sabah. Suku kaum Dusun yang tinggal
di pantai barat seperti Penampang, Papar, Tuaran, Kiulu, Tamparuli, Tenghilan,
Kota Belud dan juga di lembah bukit di Ranau, Tambunan, dan Keningau adalah
petani tradisi yang menanam padi sawah dan huma. Sesetengah dari mereka memburu
serta menangkap ikan sungai. Mereka kebanyakan bertempat di sekelilingi kawasan
lembah pantai barat dan kawasan pendalaman.
Lazimnya masyarakat daripada subetnik yang disebut
di atas adalah berasal (mendiami) daripada kawasan-kawasan (daerah) tertentu
umpamanya Kimaragang di daerah Kota Marudu, Lotud di daerah Tuaran, Orang Sungai di
daerah Kinabatangan, Sugut, Paitan dan Pitas. Kebanyakan orang Kadazan-Dusun
menganuti agama Kristian.
Bagi Orang Sungai yang tinggal di daerah Pitas, mereka menganut agama Islam
manakala daerah-daerah lain seperti Kinabatangan (Tongod) dan Paitan, Orang
Sungai beragama Islam dan Kristian. Masyarakat Lotud (Suang Lotud) turut
mendiami kawasan Pantai Barat Selatan negeri Sabah terutamanya Tuaran,
Tamparuli, Telipok dan dan sedikit di Kota Belud (Tempasuk). Mereka hidup
secara kolektif dengan mendiami rumah panjang yang mengumpulkan beberapa
keluarga, iaitu antara 150 - 200 orang. Walau bagaimanapun, pada masa kini,
rumah panjang jarang dilihat dalam etnik ini. Kebanyakannya telah mengalami
pembangunan fizikal dan mental.
Istilah Kadazan-Dusun ini wujud dari hasil
penggabungan etnik Kadazan dan Dusun serta beberapa
etnik kecil lain. Penggabungan ini adalah akibat pertelingkahan politik.
Lagipun, perbezaan antara kaum Kadazan dan Dusun tidaklah begitu berbeza dan
kasar.Beza antara bahasa Kadazan dan Dusun ialah seperti bahasa Malaysia dan
bahasa Indonesia.
Suku
Kaum Yang Membentuk Kadazandusun.
Kadazandusun
terdiri daripada empat puluh suku kaum Dusun dan Kadazan.
·
Bisaya
·
Bonggi
·
Bundu
·
Dumpas
·
Garo
·
Idaan
·
Kimaragang
·
Kolobuan
·
Kuijau
·
Labuk
·
Lingkabau
·
Liwan
·
Lobu
·
Lotud
·
Makiang
·
Malapi
·
Mangkaak/kunatong
·
Minokok
·
Murut
·
Ngabai
·
Paitan
·
Pingas
·
Rumanau
·
Rungus
·
Sinobu
·
Sinorupu
·
Sonsogon
·
Sukang
·
Sungai
·
Tagahas
·
Tatana
·
Tangara
·
Tidong
·
Tindal
·
Tobilung
·
Tolinting
·
Tombonuo
·
Tuhawon
·
Tutung
Perayaan
Pesta Kaamatan (Menuai) disambut oleh Kadazandusun sebagai meraikan tuaian baik,
tetapi Pesta Kaamatan juga disambut oleh semua kaum lain Sabah. Pesta Kaamatan
disambut sepanjang bulan Mei walaupun perayaan ini hanya pada 30 dan 31 Mei.
Kemuncak perayaan Kaamatan adalah peraduan ratu cantik atau unduk ngadau,
tarian tradisi, dan upucara kemuncak yang dijalankan oleh Bobohizan "ketua
pendita"
Pesta
Kaamatan bagi kaum Kadazan juga dikenali sebagai 'Tadau Ka'amatan' dalam bahasa Kadazandusun.
Kadazan
percaya kepada makhluk halus dan dipercayai terdapat lima makhluk halus:
Kinoringan(Ketua makluk halus & Pencipta), Rusod(semangat semua benda hidup
kecuali manusia), Koududuwo (semangat manusia), Tombiruo (semangat orang yang
telah meninggal), dan Rogon (semangat jahat).
Menurut
kepercayaan Kadazan, semangat padi merupakan Kinoingan (Kinorohingan
dalam dialek Dusun) yang dikenali sebagai Bambaazon,
disembah sebagai pencipta dan berkuasa sumber kepada kewujudan. Semangat padi
Bambaazon dimuliakan pada pokok padi, beras, dan nasi. Ramai yang mempercayai bahawa "Tanpa padi, tiada
kehidupan."
Ketika
pesta Kaamatan, penduduk Sabah mengenakan pakaian tradisi mereka dan
bersuka-ria. Selain menari Sumazau dengan alat muzik tradisi, tapai (arak
beras) dihidangkan sebagai minuman istimewa. Penduduk Sabah akan menyapa sesama
mereka dengan ucapan 'Kopivosian Tadau Ka'amatan' atau 'Selamat Hari Menuai'.
Makanan tradisional
Antara
makanan tradisi yang terkenal di kalangan kaum Kadazan-Dusun ialah Hinava, Noonsom, Pinaasakan, Bosou, Tuhau, Sup
Kinoring Bakas (tidak
halal) dan Sup Manuk Lihing.
Makanan-makanan ini dapat disediakan dengan pelbagai cara mengikut kebiasaan
amalan tradisi kaum Kadazan-Dusun.
Tarian
tradisional
Tarian Sumazau merupakan tarian tradisi suku kaum Kadazandusun yang
terkenal di seluruh Malaysia. Tarian
ritualnya memenuhi pelbagai fungsi seperti mengucap kesyukuran yang berkaitan
dengan kegiatan menanam dan menuai padi dan untuk menolak bala, menyemah
semangat, dan mengubati penyakit. Juga melaluinya ibu-bapa/keluarga dapat
menonton dan memilih bakal menantu yang berpotensi.
Irama
Sumazau adalah perlahan. Alat alat pengiring tarian adalah set gong dan
gendang. Pasangan penari berhadapan dan menggerak-gerakkan kaki berlangkah
kecil, sementara tumit kaki diangkat-turunkan mengikut irama. Ketika menari
tangan dikepakkan keluar, gerakannya turun naik seperti burung terbang.
Biasanya Sumazau ditarikan semasa hari keramaian majlis jamuan Pesta Kaamatan.
Pakaian
tradisional
·
Pakaian Tradisional Suku Kaum Kadazan Penampang
Baju
ini selalunya menggunakan kain hitam yang bersulamkan benang emas. Ia dipakai
semasa sambutan Pesta Menuai.
·
Pakaian Tradisional Suku Kaum Dusun Tindal Kota Belud dipanggil
' Sinipak '.